मुटुको बनौट र कृयाकलापको बारेमा जानिराखौ

Click here to download mobile App

मानिसको मुटु मूठीको आकारको हुन्छ । यो अत्यन्तै बलियो मांसपेशीले बनेको हुन्छ । यसको तौल महिलामा २५० ग्राम र पुरुषमा करिब ३०० ग्राम हुन्छ । गर्भवती महिलाको पेटमा गर्भ भएको ३–४ हप्तामै भ्रुणको (Embryo) मुटु ढुकढुक गर्न थाल्छ । प्रत्येक मिनेटमा हाम्रो मुटु ६० देखि १०० पटक सम्म (औसतमा ७० देखि ८० सम्म) धड्किन्छ । प्रतिदिन हाम्रो मुटु लगभग एक लाख चोटी धड्किन्छ । मुटुको प्रत्येक धड्कनमा लगभग ७० मि.ली. रगत मुटुबाट निस्केर शरीरको सम्पूर्ण भागमा पुग्ने गर्छ । ब्यायाम गरेको, डर लागेको वा उत्तेजित भएको बेलामा मुटु चाडोचाडो र जोड्ले धड्किनु स्वभाविक हो ।

मुटुका कोठाहरु (Chambers of Heart)

मुटुको बाँया भागमा २ वटा र दाँया भागमा २ वटा गरी जम्मा ४ वटा चैम्बरहरु (कोठा) हुन्छन । माथिका कोठाहरुलाई एट्रियम भनिन्छ । तलका कोठाहरुलाई भेन्ट्रिकल भनिन्छ । दाँया र बाँया एट्रियमलाई एउटा भित्ताले विभाजित गरेको हुन्छ । यसलाई एट्रियल सेप्टम भनिन्छ । यसै भित्तामा प्वाल भएमा ASD हुन्छ । दाँया र बाँया भेन्ट्रिकललाई एउटा भित्ताले विभाजित गरेको हुन्छ । यसलाई भेन्ट्रिकुलर सेप्टम भनिन्छ । यसै भित्तामा प्वाल भयो भने VSD हुन्छ । एट्रियमले रगत जम्मा गर्ने काम गर्छ भने भेन्ट्रिकलले रगत फाल्ने काम गर्छ । 

डा. ओम मूर्ति अनिलका भिडियो र लेखहरु हेर्न यहाँ लिंकमा वा माथिको फोटो क्लिक गर्नुस ।

मुटुका ढोकाहरु (Valves of Heart)

फोक्सोबाट आउने शुद्ध रगत मुटुको बाँया भागको लेफ्ट एट्रियम (Left Atrium) मा जम्मा हुन्छ । लेफ्ट एट्रियम बाट रगत माइट्रल भल्भ हुदै लेफ्ट भेन्ट्रिकलमा (Left Ventricle) पुग्छ । लेफ्ट भेन्ट्रिकलमा जम्मा भएको शुद्ध रगत एओर्टिक भल्भ (Aortic Valve) लाई पार गर्दै मुटुको ठूलो रक्तनली Aorta भएर शरीरको विभिन्न भागमा पुग्छ । Aorta बाट दुईवटा साना आर्टरीहरु (कोरोनरी आर्टरी) निस्केर मुटुको मासंपेशीलाई रगत प्रदान गर्छ ।

मुटु भित्र रगतको प्रवाह (Blood Circulation in Heart)

शरीरको विभिन्न भागबाट अशुद्ध रगत मुटुको दाँया भागमा पुग्छ । शरीरको माथिल्लो भागको अशुद्ध रगत सुपेरियर भेनाकाभा हुदै दाँया एट्रियममा पुग्छ र शरीरको तल्लो भागको अशुद्ध रगत इन्फेरियर भेनाकाभा हुदै दाँया एट्रियममा पुग्छ । दाँया एट्रियमबाट अशुद्ध रगत ट्राइकस्पिड भल्भलाई पार गर्दै दाँया भेन्ट्रिकलमा जम्मा हुन्छ । मुटु खुम्चिने बेलामा दाँया भेन्ट्रिकलमा जम्मा भएको रगत पल्मोनरी भल्भलाई पारगर्दै पल्मोनरी आर्टरीमा जान्छ । यसरी शरीरको विभिन्न अंगहरुबाट जम्मा भएको अशुद्ध रगत पल्मोनरी आर्टरी हुदै फोक्सोमा पुग्छ ।

फोक्सोमा अशुद्ध निलो रगत शुद्ध भएर ४ वटा पल्मोनरी भेन हुदै (२ वटा बाँया र २ वटा दाँया पल्मोनरी भेन) मुटुको बाँया भागमा पुग्छ । मुटुका भल्भहरुमा हुने रोगलाई भल्भुलर हार्ट डिजिज भनिन्छ । यसको प्रमुख कारण बाथ मुटुरोग हो । मुटुको मांसपेशी कमजोर भएमा मुटुबाट हुने रगतको पम्पिङ्ग (Pumping) मा कमी आउछ । यस्तो अवस्थालाई हार्ट फेल्योर भनिन्छ ।  मुटुको भित्ताहरुमा प्वाल भयो भने मुटुको एक भागको रगत अर्को भागमा गएर मिसिन्छ । यस्तो अवस्थालाई जन्मजात मुटुरोग भनिन्छ ।